Działające w Płocku Liceum Ogólnokształcące imienia Marszałka Stanisława Małachowskiego, to jedna z najstarszych szkół, jakie do czasów obecnych funkcjonują w Polsce. Jej historia sięga aż 1180 roku, czyli czasów panowania książąt piastowskich, którzy uznawali Płock a swoją główną siedzibę. Patronujący tej szkole do dnia dzisiejszego marszałek Stanisław Małachowski, został ogłoszony patronem placówki w 1921 roku, a więc w czasie gdy odrodzone państwo zaczynało żyć na nowo jako suwerenny organizm, prowadzący wolną działalność w wielu aspektach życia publicznego. Patronat ten przyniósł szkole jej popularne określenie, jakim jest Małachowianka.
Od szkółki przykościelnej do nowoczesnego liceum
Działalność edukacyjna rozpoczęła się w Płocku, podobnie jak i w innych rejonach średniowiecznej Polski, za sprawą zakonników, zakładających szkółki w pobliżu świątyń katolickich. Płocka szkółka rozpoczęła działalność za sprawą benedyktynów, posługujących w tutejszej kolegiacie pod wezwaniem świętego Michała. Według zachowanych przekazów, fundatorem szkoły miał być sam książę Bolesław Kędzierzawy. W XVII wieku placówkę przejęli jezuici, którzy znacznie rozbudowali zakres nauczanych tu przedmiotów. Do łaciny, gramatyki, retoryki i dialektyki dołączyły między innymi arytmetyka i geometria. Ponadto przy tej pięcioklasowej uczelni działał teatr, funkcjonowała biblioteka. Niepokoje polityczne, które kładły się cieniem na polski wiek XVII doprowadziły między innymi do tego, że zbiory biblioteczne zostały zrabowane przez ciągnące przez polskie ziemie zastępy szwedzkie. Szkoła przestała być placówką zarządzaną przez duchownych w 1773 roku, kiedy to zakon jezuitów został zlikwidowany. Placówka przeszła pod zwierzchnictwo Komisji Edukacji Narodowej i przeszła kilka radykalnych zmian: nauka odbywała się na przestrzeni siedmiu lat, nauczyciele byli stanu świeckiego, a językiem wykładowym stał się język polski. Szkoła funkcjonowała później pod zaborem pruskim, a w II RP jako Gimnazjum Polskie. Wznowiwszy działalność w 1945 roku, od tamtej pory kształci także dziewczęta.
Wykładowcy i uczniowie
Bogatej historii szkoły dopełnia grono ważnych dla Polski osób, których drogi życiowe były choć przez krótki czas związane z tą placówką. Jednym z uczących tu wykładowców był Andrzej Bobola, zakonnik włączony po śmierci do grona świętych kościoła katolickiego. Wśród wychowanków szkoły byli i tacy, którzy odbili później istotne piętno na wielu płaszczyznach życia publicznego w Polsce. Uczyli się tu bowiem między innymi: Paweł Włodkowic, XIV-wieczny duchowny i uczony, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Ignacy Mościcki, trzeci i ostatni, najdłużej urzędujący prezydent II RP, czy Tadeusz Mazowiecki, premier pierwszego niekomunistycznego rządu powojennej Polski. Ciekawostką jest fakt, że od czasów oświeceniowych, a współcześnie od 1964 roku uczniowie osiągający najlepsze wyniki w nauce, otrzymują medale Diligentiae, czyli świadczące o ich pilności. Medale te miały pierwotnie genezę odznaczeń królewskich.
