O malowniczości i zabytkowej niezwykłości Płocka w najbardziej znaczący sposób decyduje obecność Wzgórza Tumskiego, rozciągającego się nad miejscowym korytem Wisły. Jak wykazały prace badawcze archeologów, w miejscu tym najprawdopodobniej już w X wieku istniała osada, założona być może przez samego Mieszka I. Obecnie, wyjątkowość Wzgórza Tumskiego kryje się w zachowanych, gotyckich murach zamku książąt mazowieckich.
Dzieje gmachu
Zamek nie był pierwszym zabudowaniem, jakie wzniesiono na Wzgórzu Tumskim – priorytetem dla miejscowych władców było wzniesienie katedry, dopiero przy niej, za sprawą Bolesława Mazowieckiego, pojawił się donżon. W pół wieku później Kazimierz Wielki doprowadził do powstania w tym miejscu okazałego zamku gotyckiego, otoczonego podwójnymi murami obronnymi. Z tamtych czasów zachowały się wieże: Szlachecka i Zegarowa. Pierwszą z nich obniżono pod koniec XVIII wieku i odtąd nie nazywa się jej już Wysoką, jak to czyniono pierwotnie. Wieża Zegarowa z kolei przez długi czas służyła jako dzwonnica pobliskiej katedrze i także doczekała się częściowej przebudowy, a w czasach baroku zwieńczono ją barokowym hełmem. To właśnie owe dwie wieże są otoczone szczególną opieką i figurują w krajowym rejestrze zabytków. Oprócz nich zachowały się także oryginalne mury obronne – liczą sobie 17 metrów wysokości, co nadaje im rangę najwyższych zachowanych murów tego rodzaju, w skali całego kraju. Sam zamek ulegał zaś stopniowemu niszczeniu, ale nie w wyniku działań wojennych, jak można by było się tego spodziewać. To malownicze i strategiczne położenie budowli okazało się niefortunnie pomyślane, bowiem zamek niszczał w wyniku naturalnych procesów obsuwania się skarpy, na której stał. Początkowo mieszkający w nim książęta opuszczali szczególnie niebezpieczne rejony mieszkalnej części zamku, jednak ostatecznie porzucili tę siedzibę. Te części zamku, które nadawały się wciąż do użytkowania, decyzją króla Zygmunta Starego zostały przekazane benedyktynom, którzy założyli tu swoje opactwo.
